Voor ons programma ‘Wie is er bang voor… memoirs?’, dat plaatsvond op 22 november in Het Perron, schreef Elsbeth Etty tien geboden voor het schrijven van memoirs. Hieronder is haar volledige tekst terug te lezen.

Wie is er bang voor… memoirs?

Het lijkt me gepast om deze lezing over autobiografische non-fictie te beginnen met een uitspraak van de expert bij uitstek op dit gebied: Hella Haasse. Niet alleen in haar expliciet autobiografische boeken als Zelfportret als legkaart, Persoonsbewijs en Zwanen schieten, maar ook in haar historische romans heeft zij fictie en werkelijkheid altijd duidelijk onderscheiden.

Welk genre ze ook beoefende, altijd maakte ze gebruik van alle middelen die een romancier ten dienste staan, maar ze wist heel precies wat de beperkingen van memoires, biografieën en andere non-fictie genres zijn en waar de grenzen liggen tussen feiten en fictie, Wahrheit und Dichtung.

Tijdens een lezing over biografieën in 1995 zei Haasse “Ik ben in de eerste plaats romanschrijver. Ook historische stof benader ik vanuit die instelling. Wél vind ik dat ik niets mag verzinnen waarvoor geen aanknopingspunt te vinden is en dat ik, als ik geen zekerheid over iets bezit, dat uiterst zorgvuldig al deducerend en combinerend moet proberen af te leiden uit de beschikbare gegevens.”

De les van Haasse is eigenlijk heel simpel: over jezelf en de door jou geschapen personages mag je fabuleren zo veel je wilt, maar zodra er echt bestaande personen in het geding zijn, gelden er andere wetten. Dan zul je de waarheid spreken, en niets dan de waarheid en je niet bezondigen aan roddel, smaad of laster.

In een roman mag je de werkelijkheid geweld aan doen, van alles verzinnen, je personages de verschrikkelijkste misdaden laten plegen, en de meest abjecte meningen laten verkondigen, maar in non-fictie over bestaande personen mag geen sprake zijn van verzinsels. Daarin moeten de feiten kloppen.

In de Angelsaksische wereld worden autobiografische verhalen over een bepaald aspect van iemands bestaan – meestal rouw, verlies, ziekte of ondervonden onrecht – memoirs genoemd, te vergelijken met memoires, maar niet precies hetzelfde.

Memoires zijn vaak afkomstig van politici, kunstenaars, geleerden, sporters en andere mensen die iets bijzonders kunnen melden over de wereld waarop zij door hun werk een stempel hebben gedrukt.

De populaire memo