Elke vrijdag geeft de SLAA u een geheel subjectieve leestip om het weekend mee door te komen. Vanaf nu nodigen we ook schrijvers uit om de mooie dingen die ze lezen te bespreken. De zesde is de ongeëvenaarde (theater)schrijver Jibbe Willems, die Slaughterhouse Five (or The Children’s Crusade) van Kurt Vonnegut las.

Be a sadist.
No matter how sweet and innocent your leading characters,
make awful things happen to them –
in order that the reader may see what they are made of.

(Kurt Vonnegut, Bagombo Snuff Box, regel #6)

Als schrijver ben je god. En al weigeren mijn personages in mij te geloven, ik kan ze wel flink laten lijden. En dat doe ik dan ook, want een personage dat gelukkig dreigt te worden is enkel interessant als de bodem onder hem weggeslagen wordt. Wees een sadist, een almachtige sadist, een sadistische god.

Een van de kortste definities van een verhaal is: Iemand wil iets en er gebeurt iets anders. Dat ‘iets anders’, het conflict, de basis van ieder goed verhaal, de motor, het lijden, de katalysator voor de vertelling, dat bepaalt de schrijver. God. En dat ‘iets anders’ is nooit iets goeds. ‘En ze leefden nog lang en gelukkig’ is geen goed uitgangspunt voor een verhaal. Geluk is statisch, ellende is dramatisch. Wees een sadist.

Schrijven kan het bedrijven van slapstick zijn. De hoofdpersoon kiest in geval van problemen altijd de oplossing die hem verder van huis brengt. Zakt hij in drijfzand weg, dan zal iedere poging zich los te wurmen hem verder in het diepe duwen. Wil hij een vlek uit zijn overhemd wrijven, zal de viezigheid zich tot in zijn onderbroek verspreiden. Wil hij het leven redden van een onschuldig kind, dan is de kans groot dat hij de dood ervan veroorzaakt. Wees een sadist.

En wie bij slapstick denkt aan de goedige Laurel en Hardy of de milde maatschappijkritiek in zwartwit van Charlie Chaplin: mijn slapstick draait niet om de grap. Ik bedoel niet de gezellige kant van de slapstick, het vermaak. Mijn slapstick is tragisch en duister: het leven als draaikolk en de personages die alles op alles moeten zetten om uit de drek te raken. Zij moeten eerst een hoop stront verstouwen voor er redding aan de horizon gloort. En in het gloren zit de hoop. Maar verwar hoop niet met verlossing, of er verlossing komt weet niemand. Wees een sadist.

Ik zadel mijn hoofdpersonen liever met goede bedoelingen op dan met kwade opzet, de tragiek is sterker als ze toeslaat bij hen die het niet verdienen (zoals wij, het publiek, de ellende ook niet verdienen: de identificatie met onrecht kan groot zijn). Maar mijn hoofdpersoon krijgt niet wat hij wil. Misschien op het eind van het stuk. Misschien krijgt hij zelfs iets beters: niet wat hij wilde, maar wat hij nodig heeft. Misschien krijgt hij zelfs inzicht, een van de meest barmhartige cadeaus die een schrijver zijn personage kan geven. Maar het zal hem veel hebben gekost. Misschien krijgt hij enkel hoop, het laatste kwaad uit de doos van Pandora, maar wel de benzine van de mens. Hoe dan ook: wees een sadist.

Dat betekent niet dat er niets te lachen valt: sterker nog, graag juist. Het publiek dient te worden gekieteld. Je moet het publiek eerst aaien en dan pas slaan. Dan komt de klap harder aan. Wees een sadist.

De tip van Kurt Vonnegut aan schrijvers is: wees een sadist. Hij schreef een van mijn favoriete romans, Slaughterhouse Five (or The Children’s Crusade). Een vreemde mengeling van psychologie, sciencefiction en komedie. Een roman die het oorlogstrauma van hoofdpersoon Billy Pilgrim (krijgsgevangene tijdens het bombardement op Dresden) juist door zijn bizarre benadering perfect weet over te brengen en de lezer diep weet te raken. Metafictie ook; een boek dat de lezer er voortdurend aan herinnert dat het boek maar een boek is.

Een van de mooiste scènes is de beschrijving van het bombardement op Dresden, maar dan tegen de tijd in: de bommen worden uit de brand gezogen en verdwijnen in de vliegtuigen die achterwaarts de stad uitvliegen. Zo vreemd is dat trouwens niet, tijd gedraagt zich in het boek niet zoals wij gewend zijn. Billy is namelijk ‘losgeraakt van de tijd’ en reist zonder aanwijsbare logica tussen verschillende momenten in heden, verleden en toekomst en ontmoet ondertussen de meest vreemde personages. Zoals de buitenaardse bewoners van Trafalmadore, die de tijd niet lineair zien maar meer als een gebergte met toppen en dalen. Alles bestaat tegelijkertijd en de mens kijkt naar de tijd alsof ze door een koker naar de horizon kijkt. Beperkt. De Trafalmadorianen beschouwen de mens dan ook als het enige wezen dat in een vrije wil gelooft.

Verliest Billy zijn greep op de werkelijkheid, of biedt de werkelijkheid zelf veel minder houvast dan wij hopen?

So it goes…

Jibbe Willems

Kurt Vonnegut
Slaughterhouse Five (or The Children’s Crusade)
Random House
$ 7.99 (paperback)
224 pagina’s